Kinderparticipatie en actieonderzoek
Kinderparticipatie en actieonderzoek
‘Kinderparticipatie is een middel om te leren omgaan met macht… een middel om vormen van repressie en onrechtvaardigheid tegen te gaan’
Peter Moss. In: Jonge burgers. Kindercentra als democratische oefenplaats

Op deze pagina verkennen we:
- Kinderparticipatie: wat is de relatie tussen kinderparticipatie en democratisch burgerschap? Wat kunnen kinderen leren door te participeren? Wat staat er in het VN-kinderrechtenverdrag?
- Leren participeren via actieonderzoek: hoe begin je eraan? Welke stappen doorloop je? Wat is documenteren?
- De rol van de professional: welke competenties zijn nodig bij het begeleiden van kinderparticipatie?
Wil je meteen door naar Tools, Projecten of Publicaties? Klikt dan direct op deze items?
Stappenplan actieonderzoeksvraag formuleren:
Stap 1: bedenk met welk onderwerp je aan de slag wilt gaan.
Stap 2: maak van dit onderwerp een actieonderzoeksvraag (een ‘hoe’-vraag) waarmee je in jouw praktijk aan de slag kunt.
Stap 3: bespreek je vraag met je maatje of begeleider en stel het eventueel bij.
Stap 4: vul in wat je eerste stappen zijn, wie is erbij betrokken, en wat je nodig hebt.
Bron: Denk groot, doe klein!
Het kind-zijn zichtbaar maken
Kinderen hebben recht op participatie, recht op toegang tot informatie, recht om hun mening te uiten in overeenstemming met hun leeftijd.
De mozaïekmethode (Alison Clark) is een model om naar jonge kinderen te luisteren:
Wat vind je fijn / niet fijn in deze ruimte?
Welke plek maakt je gelukkig? Wat vind je moeilijk op dit kindercentrum?
Als je een toverstaf had, wat zou je dan graag op dit kindercentrum willen hebben of willen veranderen?
Waarover wil je graag (wil je niet) dat de juf / meester praat met je ouders bij het halen of brengen?

Gully (4 jaar) kwam een week overstuur op het kindercentrum en zei: ‘Ik wil alleen maar thuis zijn om te spelen met mijn Harry Potterlego.’
Ik reflecteerde kritisch op Gully’s situatie en vroeg me af: waarom kon er geen Harry Potterlego op het kindercentrum zijn? Bied ik alleen speelgoed/materiaal aan dat ik educatief verantwoord vind? Welk speelgoed zouden de kinderen willen, als ik het ze vroeg?
Kylie Smith. In: Jonge burgers
Actors of change
Pedagogisch medewerkers kunnen ‘actors of change’ worden.
‘As your knowledge (*) changes,
your skills will change and then
the practice will change’
Kylie Smith
(*) kennis en inzichten over je praktijk en over het competente kind
Actors of change
Pedagogisch medewerkers kunnen ‘actors of change’ worden.
‘As your knowledge (*) changes,
your skills will change and then
the practice will change’
Kylie Smith
(*) kennis en inzichten over je praktijk en over het competente kind
Kinderparticipatie en democratisch burgerschap
Een krachtig middel
Kinderparticipatie is een krachtig middel om gemeenschapszin (democratisch burgerschap) te leren.
Wat houdt gemeenschapszin (democratisch burgerschap) leren in?
Leren deel uitmaken van een groep of collectief, oog hebben voor de ander en leren rekening met elkaar te houden, en je inzetten voor het algemeen belang.
Want:
- iedereen hoort erbij (iedereen is nodig: kinderen / ouders / professionals)
- iedereen is anders en gelijkwaardig (iedereen verdient gehoord en gewaardeerd te worden; iedere stem doet ertoe)
- iedereen is deel van het geheel (iedereen is verbonden met elkaar). Je hebt de ander nodig, samen ben je een groep / een kindercentrum / een samenleving.
Wat kunnen kinderen leren door te participeren?
- Hun stem en mening laten horen en merken dat die ertoe doen
- Goed observeren, actief luisteren naar anderen en zichzelf vragen stellen
- Verantwoordelijkheid nemen voor: een ander, een groep, de buurt, de gemeenschap
- Met verschillen leren omgaan
- Medezeggenschap: leren meedenken en meebeslissen.
Maar Micha de Winter herinnert ons eraan dat ‘kinderen en ook volwassenen moeten leren participeren voordat ze kunnen participeren’: ‘democratie moet je leren’.
Wat is de rol van opvoeding en onderwijs?
‘Opvoeding en onderwijs dienen altijd het algemeen belang: kinderen opvoeden tot een rol in de gemeenschap, tot sociale verantwoordelijkheid.’
Micha de Winter
Het VN-kinderrechtenverdrag
Kinderen zijn burgers nú, niet pas en alleen in de toekomst. Burger zijn impliceert rechten en plichten, ook voor jonge kinderen. Wil je reflecteren over je eigen vroegere ervaringen met kinderparticipatie? En wil je daarbij het kinderperspectief en de rol van de volwassenen verkennen? Probeer dan de kennismakingsoefening Mijn eerste ervaringen met kinderparticipatie uit.
Doe verdere inspiratie op in de vereenvoudigde versie van het VN-kinderrechtenverdrag (1989).
Leren participeren via actieonderzoek
Actieonderzoek is een participatieve methode om kleine veranderingen aan te brengen in het kindercentrum.
In het project Kindercentrum en school als democratische oefenplaats zijn pedagogisch medewerkers, begeleiders en managers uitgedaagd en ondersteund om actieonderzoek te doen.
Hoe begin je actieonderzoek?
Actieonderzoek gericht op het stimuleren en bevorderen van kinderparticipatie, begin je door kinderen te observeren.
‘At least observing 5 minutes each child and not with routines’
Kylie Smith
Actieonderzoekmethode: de vier stappen
Tijdens het project Kindercentrum en school als democratische oefenplaats doorliepen pedagogisch medewerkers de vier stappen van de cyclus. Bij managers en coaches stond het houden van toezicht op het proces en de overdracht naar het pedagogische beleid centraal. De hele organisatie was erbij betrokken: van peuter tot leidinggevende.

De actieonderzoekmethode kent een vierstappencyclus:
- het formulieren van een actieonderzoeksvraag (je gaat uit van jouw zorg, vraag, irritatie of dilemma), Zie hieronder voorbeelden van vragen van pedagogisch medewerkers uit het project Democratische oefenplaat:
-
- Hoe kan een ouder kind een nieuw kindje helpen zich thuis te gaan voelen op het kindercentrum?
- kunnen dreumesen kiezen waar en wat ze eten?
- Hoe kunnen we ervoor zorgen dat de kinderen participeren bij het opnieuw inrichten van de bieb
-
- het opstellen van een actieplan (individueel of in tweetallen);
- het uitvoeren van het actieplan en het documenteren ervan;
‘Documenteren is een democratische activiteit, omdat men door documentatie met anderen te delen daadwerkelijk democratisch handelt, het kind-zijn zichtbaar maakt en met elkaar uitwisselt.’
Carlina Rinaldi - het reflecteren in teamverband door kritische vragen te stellen over wat er is gebeurd en veranderd. De coach is in eerste instantie de initiator van kritische reflectie en stimuleert dat pedagogisch medewerkers het reflecteren later van haar of hem overnemen.
Wil je met actieonderzoek aan de slag? In Denk groot, doe klein! Het kindercentrum als democratische oefenplaats vind je praktijkvoorbeelden hoe je stap voor stap te werk kan gaan in je groep. Het boek biedt inspiratie aan pedagogisch medewerkers, hun coaches en leidinggevenden.
Wat is de rol van de professional?
‘Wat is onze rol? Kinderen volgen in alles wat ze willen?’
pedagogisch medewerkers
Kinderparticipatie is geen kinderdictatuur (Pedagogisch kader kindercentra 0-13 jaar). In kindercentra kunnen kinderen leren participeren. Daarvoor hebben kinderen volwassenen nodig die democratische kaders stellen en randvoorwaarden aangeven. Binnen die randvoorwaarden kunnen kinderen oefenen met participeren. Voor pedagogisch medewerkers ligt de uitdaging in het leren aangeven van randvoorwaarden en in het leren om controle los te laten.
Welke competenties zijn nodig bij het begeleiden van kinderparticipatie?
Tijdens het project Kindercentrum en school als democratische oefenplaats konden we ervaringen, activiteiten en het leerproces van pedagogisch medewerkers herleiden tot vier competenties die nodig zijn bij het begeleiden van kinderparticipatie en het stimuleren van een democratische houding bij kinderen:
- Democratische houding
- Democratisch inzicht en democratische kennis
- Participatief leiderschap
- Onderzoekende houding
Stimuleren van kinderparticipatie en democratisch burgerschap via actieonderzoek vraagt engagement van een heel team. Tegelijkertijd meewerken aan praktijkonderzoek bevordert een coöperatieve houding in teams.
Wil je meer weten over de rol van de professional? Klik op Competentiekaders. Daar vind je kort informatie over de vier competenties. Deze Competentiekaders kunnen gebruikt worden als inventarisatiemiddel en als ondersteuning bij het werken met kinderen aan democratisch burgerschap. Meer informatie vind je ook in: Denk groot, doe klein!
Projectuitkomsten
Uit het project Kindercentrum en school als democratische oefenplaats bleek dat pedagogisch medewerkers meer vertrouwen kregen in hun diverse rollen als begeleiders en ‘actors of change’, én dat ze jonge kinderen zagen als meer competent. Hun faciliterende rol – door rust te creëren, te luisteren naar kinderen en persoonlijke betrokken te zijn – en hun democratische houding, hadden een positieve invloed op jonge kinderen. Deze leerden participeren en verantwoordelijkheid dragen voor zichzelf, anderen en hun omgeving.
‘Er is veel veranderd in de groep: meer gezelligheid en gezamenlijkheid, meer gezamenlijk beslissen en samen regels bedenken, meer rust en meer aandacht voor elkaar. De kinderen willen ook graag meehelpen.’
pedagogisch medewerker
Meer weten over het project?
In Jonge burgers vind je uitgebreide informatie over het project Kindercentrum en school als democratische oefenplaats, en onderzoek en praktijkervaring van een aantal nationale en internationale auteurs.
Zie ook:
De training Democratie Doen Wij Samen
Voor informatie over deze training schrijf naar: mail@anadelbarrio.nl
Artikelen:
- Think big, act small!
- Denk groot, doe klein! (recensie)
Presentatie:
- Seminar Jong geleerd (Utrecht, 2013)
Na afronding van het project
Naar aanleiding van het project Kindercentrum en school als democratische oefenplaats, hebben KINDwijzer-organisaties gewerkt aan burgerschapsvorming tussen 2011 en 2015. Voor informatie over hun InspiratieKid, ga naar het project Samen Goed Voor Later.
Tools
Vereenvoudigde versie
Het VN-kinderrechtenverdrag (1989)
Kennismakingoefening
Mijn eerste ervaringen met kinderparticipatie
PowerPoint
Wat is documenteren?
PowerPoint
Competentiekaders.
Wat is de rol van de pedagogisch medewerker?
Project
Project
Kindercentrum en school als democratische oefenplaats
Foto-presentatie, Anja Booi, Utrecht, 2013
Seminar Jong geleerd
Publicaties
Jonge burgers
Het kindercentrum als democratische oefenplaats
A. van Keulen (Red.)
Uitgeverij: SWP, Amsterdam 2013

Denk groot, doe klein!
Het kindercentrum als democratische oefenplaats
A. van Keulen
Uitgeverij: SWP, Amsterdam 2013
